Nie wszyscy Żydzi byli zmuszani do mieszkania w gettach w trakcie Holokaustu. Większość gett mieściło się w Europie Środkowej i Wschodniej pod okupacją nazistowską. Niektórzy Żydzi uciekali z gett i żyli w ukryciu lub używali swojej [“aryjskiej”] aparycji i fałszywych dokumentów, żyjąc na wolności. Inni ukrywali się w instytucjach religijnych, szkołach lub innych miejscach. Wreszcie część Żydów przetrwała, żyjąc jako partyzanci w lasach Europy Wschodniej.
Na zachodzie Europy Żydzi byli generalnie wyłapywani w domach i wywożeni do obozów przejściowych, gdzie czekali na deportację do obozów śmierci. Do tego momentu często mieszkali w swoich domach lub — jak Anne Frank z rodziną — żyli w ukryciu przy wsparciu chętnych do pomocy osób o pochodzeniu nieżydowskim.
Co więcej, Einsatzgruppen idące w ślad za [Wehrmachtem] do Związku Radzieckiego w styczniu 1941 r., wymordowały w latach 1941–44 ponad 2 miliony Żydów. Nadzorowali, wspierali, a czasami zarządzali również [pogromy] przeprowadzane przez ludność cywilną.
Dla tych ofiar Holokaust wydarzył się w ich rodzinnych miastach, gdzie byli gromadzeni na placu głównym, a następnie prowadzeni na miejsce egzekucji. Istnieją setki takich miejsc na polach i w lasach dzisiejszej Polski, Litwy, Ukrainy czy Białorusi, wiele z nich zostało już zapomnianych.
[Wehrmacht: nazwa nadana przez Hitlera zjednoczonym siłom wojskowym Niemiec po 1935 roku, obejmująca Heer (piechotę), Luftwaffe (lotnictwo) oraz Kriegsmarine (marynarkę).]
[pogrom: spontaniczne wybuchy przemocy wymierzonej w Żydów ze strony nieżydowskich mieszkańców danego miasta lub wioski. Jeden ze słynnych pogromów sprzed Holokaustu miał miejsce w Kiszyniowie (dzisiejsza Mołdawia) w 1903 r. ale występowały one również w wielu miastach i wsiach Europy Wschodniej, szczególnie w Imperium Rosyjskim przed I wojną światową. W okresie średniowiecza pogromy miały miejsce w całej Europie, na przykład w mieście York w Anglii w 1190 r.]
[Aryjskość: w centrum ideologii nazistowskiej znajdowało się przekonanie, że czysta rasa niemiecka — nazywana aryjską — została zanieczyszczona przez obce elementy, głównie przez Żydów i Słowian. Propaganda i edukacja nazistowska idealizowała blond włosy, niebieskie oczy i siłę fizyczną, a także demonizowała Żydów i inne rasy jako drapieżników seksualnych.]
